Book
Review
Yadab Chandra Bista
Education officer
Butwal Sub-Metropolitan City,
Lumbini Province Rupandehi
Book
Info: Jones, J. (2004). Management skills in schools:
A resource for school leaders. Sage Publications.
१.पुस्तकको परिचय (Bibliographical Information)
§ पुस्तकको
नाम: Management Skills in Schools: A Resource for School Leaders
§ लेखक: Dr.
Jeff Jones
§ प्रकाशक: Paul
Chapman Publishing (SAGE Publications Company)
§ प्रकाशन
स्थान: London, Thousand Oaks (California), New Delhi
§ प्रकाशन
वर्ष: 2004
§ पृष्ठ
संख्या: 215
§ ISBN: 1 4129
0109 X (Hardcover), 1 4129 0110 3 (Paperback)
§ मुखपृष्ठ
डिजाइन: साधारण तर औपचारिक – शिक्षकीय वातावरण
झल्काउने।
§ अध्यायहरू:
पुस्तक
११ अध्यायमा विभाजित छ। प्रत्येक अध्यायले नेतृत्व, व्यवस्थापन, र शिक्षण
प्रक्रियाका विभिन्न पक्ष समेट्छ।
२. परिचय (Introduction)
Management Skills in Schools:
A Resource for School Leaders पुस्तक शैक्षिक नेतृत्व र व्यवस्थापनका
लागि एक मार्गदर्शक पुस्तक हो। यस पुस्तकका लेखक, Dr. Jeff Jones, एक वरिष्ठ परामर्शदाता र OFSTED
प्रशिक्षक हुन्। उनी
शैक्षिक नेतृत्व र व्यवस्थापनका क्षेत्रमा गहिरो अनुभवसहित यो पुस्तक तयार गरेका
छन्। यसले नेतृत्वकर्ताहरूलाई विद्यालय सुधारका लागि आवश्यक नेतृत्व, व्यवस्थापन कौशल र रणनीतिहरू सिकाउने
उद्देश्य राखेको छ।
पुस्तकको
प्रमुख उद्देश्य विद्यालय नेताहरूलाई प्रभावकारी नेतृत्व क्षमतामा विकास गर्न
प्रेरित गर्नु हो। पुस्तकले नेतृत्वको महत्त्व, समय व्यवस्थापन, टीम विकास, प्रेरणा, र कार्यसम्पादन व्यवस्थापनजस्ता मुख्य
विषयहरूमा विशेष जोड दिएको छ।
लेखकले
नेतृत्वलाई एक सिर्जनात्मक र अन्तरसम्बन्धी क्रियाकलापको रूपमा प्रस्तुत गरेका छन्, जसले विद्यालयको सफलता र सुधारमा सीधा
प्रभाव पार्छ। पुस्तकले नेतृत्वकर्ताहरूलाई विद्यालयका भिन्न-भिन्न तहहरूमा (जस्तै, विभाग प्रमुख, पाठ्यक्रम समन्वयक, र प्रशासनिक टोलीका सदस्यहरू) कार्य
प्रभावकारी बनाउन सहयोग पुर्याउने लक्ष्य राखेको छ।
पुस्तकले
नेतृत्व र व्यवस्थापनका लागि आवश्यक व्यक्तिगत र व्यावसायिक सीपहरूमा ध्यान
केन्द्रित गरेको छ। यसको प्रत्येक अध्यायले पाठकलाई एक निश्चित विषयमा स्पष्ट
जानकारी र आत्मसमीक्षा गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ।
पुस्तकको
संरचना र शैली व्यावहारिक र पाठक-मैत्री छ। यसले पाठकलाई नेतृत्व र व्यवस्थापनमा
दैनिक कामको सामना गर्नका लागि प्रेरित मात्र गर्दैन, तर तिनलाई समाधानका व्यावहारिक उपायहरू
पनि प्रदान गर्दछ। यो पुस्तक नयाँ नेतृत्वकर्ताहरू र व्यवस्थापनको क्षेत्रमा सुधार
गर्न चाहने सबैका लागि एक अमूल्य स्रोत हो।
३. पुस्तकको सारांश (Summary)
मुख्य विषयवस्तु र अवधारणाहरू (Main
Themes and Key Concepts):
v प्रभावकारी टीम नेतृत्व (Effective
Team Leadership):
o पुस्तकले नेतृत्वलाई व्यक्तिगत र समूहको
क्षमता विकास गर्ने महत्वपूर्ण कला र विज्ञानको रूपमा प्रस्तुत गर्दछ।
o टीमका सदस्यहरूको प्रेरणा र
समन्वयद्वारा लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न नेतृत्वको भूमिका अपरिहार्य छ।
o सफल नेतृत्वका लागि संचारको
प्रभावकारिता, निर्णय
क्षमताको विकास, र
लक्षप्राप्तिका लागि रणनीतिक दृष्टिकोणलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।
v टीम निर्माण र विकास (Building
and Developing Teams):
o पुस्तकले टीम र समूहबीचको भिन्नता
स्पष्ट गर्दछ।
o प्रभावकारी टीम निर्माणका लागि
उद्देश्यहरूको स्पष्टता, भूमिकाको
परिभाषा, र
समर्पित प्रयासको महत्त्वलाई जोड दिइएको छ।
o समस्याहरू समाधान गर्न सामूहिक सोच र
सहयोगको आवश्यकता।
v समय व्यवस्थापन (Time
Management):
o समय व्यवस्थापनलाई नेतृत्वको महत्वपूर्ण
पक्षका रूपमा चर्चा गरिएको छ।
o प्राथमिकता निर्धारण,
"समय चोर"हरूको
पहिचान, र
दैनिक कामलाई प्रभावकारी रूपमा व्यवस्थापन गर्ने तरिकाहरू पुस्तकमा प्रस्तुत
गरिएका छन्।
o व्यक्तिगत र व्यावसायिक दुवै जीवनमा
समयको सही उपयोगले सफलता निर्धारण गर्न भूमिका खेल्छ।
v कार्यसम्पादन व्यवस्थापन (Performance
Management):
o कार्यसम्पादन मूल्यांकन, फिडब्याक दिने कला, र उद्देश्य निर्धारणको प्रक्रिया
पुस्तकको महत्त्वपूर्ण पक्ष हो।
o कर्मचारीहरूको प्रगतिको निगरानी गर्दै
तिनीहरूको सुधारमा सहयोग पुर्याउने नेतृत्व शैलीको आवश्यकता।
o व्यवस्थापनलाई सुधार र प्रोत्साहनको
संयोजनका रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ।
v कोचिंग र प्रेरणा (Coaching
and Motivation):
o पुस्तकले नेतृत्वकर्ताहरूलाई
कोचिंगद्वारा टीमका सदस्यहरूको सीप र ज्ञान बढाउन मद्दत गर्ने उपायहरू प्रदान
गर्दछ।
o प्रेरणादायी वातावरण सिर्जना गरी
कर्मचारीहरूको कार्यप्रति प्रतिबद्धता र उत्साह बढाउने उपायहरू समावेश गरिएको छ।
o प्रेरणा बढाउन विभिन्न सिद्धान्तहरू र
अभ्यासहरूको उपयोग।
v संघर्ष समाधान (Conflict
Resolution):
o नेतृत्वकर्ताले उत्पन्न हुने विभिन्न
प्रकारका विवादहरूको समाधानमा भूमिका खेल्नुपर्छ।
o विवाद समाधानका लागि संवाद, परामर्श, र सहमतिको प्रक्रियालाई प्राथमिकता
दिनुपर्ने आवश्यकता।
४.
पुस्तकको विश्लेषण (Critical Analysis)
Management Skills in Schools पुस्तकका
केही प्रमुख सबल पक्षहरू छन्, जसले यसलाई नेतृत्वकर्ताहरूका लागि
अत्यन्तै उपयोगी स्रोत बनाएको छ। पुस्तकको सबैभन्दा बलियो पक्ष यसको व्यावहारिक
दृष्टिकोण हो। यसले नेतृत्व र व्यवस्थापनका विषयमा विस्तृत तर सजिलो सुझावहरू
प्रदान गरेको छ, जसले नयाँ र अनुभवी नेतृत्वकर्ताहरूलाई आफ्नो क्षमताको
पुनर्मूल्यांकन र सुधार गर्न प्रेरित गर्दछ। यसको सरल र बोधगम्य भाषाले पाठकहरूलाई
सहजै विषयवस्तुमा समाहित गराउँछ।
प्रत्येक अध्यायको अन्त्यमा रहेको आत्ममूल्यांकन खण्डले
पाठकलाई आफ्ना नेतृत्व क्षमताहरूलाई नजिकबाट समीक्षा गर्न सहयोग पुर्याउँछ। यसले
पाठकलाई केवल सैद्धान्तिक ज्ञान मात्र होइन, व्यावहारिक सीप र
रणनीतिहरू पनि प्रदान गर्दछ। साथै, पुस्तकले
प्रभावकारी टीम निर्माण, समय व्यवस्थापन, र
कर्मचारी प्रेरणाका लागि अत्यन्तै उपयोगी निर्देशनहरू समेटेको छ।तर, पुस्तकमा
केही सीमितताहरू पनि छन्।
यसको केही खण्डहरू अत्यधिक सैद्धान्तिक भएकाले पाठकहरूले
व्यावहारिक पक्षलाई तत्काल लागू गर्न कठिनाई महसुस गर्न सक्छन्। उदाहरणहरू र केस
स्टडीहरूको अभावले केही स्थानमा विषयवस्तु अलिक ठोस नदेखिन सक्छ। साथै, पुस्तक
२००४ मा प्रकाशित भएको हुँदा यसले आजको शिक्षण प्रविधि र व्यवस्थापनमा भएका नवीनतम
परिवर्तनहरू समेट्न सकेको छैन।
यदि पुस्तकलाई अद्यावधिक गरी समसामयिक प्रविधि र अभ्यासहरू
समावेश गरिएको भए, यो अझ प्रभावकारी हुने थियो। व्यावहारिक
उदाहरणहरू र वास्तविक जीवनका केस स्टडीहरूको समावेशले पाठकहरूको अनुभवलाई थप
प्रासंगिक र उपयोगी बनाउन सक्थ्यो। यद्यपि, यसको हालको
स्वरूप पनि शैक्षिक नेतृत्व र व्यवस्थापनका लागि उपयोगी स्रोतका रूपमा स्थापित छ।
सबल पक्षहरू (Strengths):
- व्यावहारिक
दृष्टिकोण: पुस्तकले नेतृत्व र व्यवस्थापनमा
प्रयोग गर्न मिल्ने व्यावहारिक उपकरणहरू र सुझावहरू प्रदान गरेको छ।
- आत्मसमीक्षा
अभ्यास: प्रत्येक अध्यायको अन्त्यमा
आत्ममूल्यांकनका लागि प्रश्नहरू राखिएका छन्।
- सरल भाषा: पुस्तकको
भाषा सरल र सबै पाठकहरूको लागि बुझ्न सजिलो छ।
कमजोरीहरू (Weaknesses):
- सैद्धान्तिक
पक्षको प्राबल्य: केही खण्डहरूमा सैद्धान्तिक
विवरणहरू लामो र गहिरो भएकाले व्यावहारिकतामा कमी महसुस हुन सक्छ।
- समसामयिकता: २००४
मा प्रकाशित भएकाले हालको शैक्षिक व्यवस्थापनका केही महत्त्वपूर्ण
परिवर्तनहरू समेटिएका छैनन्।
५.
पुस्तकको संरचना र शैली (Structure and Style of the Book)
Management Skills in Schools पुस्तकको
संरचना अत्यन्तै व्यवस्थित छ, जसले पाठकलाई सहजै विषयवस्तु
समेट्न मद्दत गर्दछ। पुस्तकलाई ११ अध्यायमा विभाजित गरिएको छ, जसले
नेतृत्व, व्यवस्थापन, समय व्यवस्थापन, प्रेरणा, र टीम
विकासजस्ता महत्त्वपूर्ण पक्षहरूलाई समेटेको छ। प्रत्येक अध्यायले स्पष्ट उद्देश्य, प्रासंगिक
सन्दर्भ, र आत्ममूल्यांकनका लागि बिन्दुहरू प्रस्तुत गर्दछ।
संरचना
(Structure):
·
पुस्तकको प्रत्येक अध्याय एक विषयवस्तुमा
केन्द्रित छ र स्पष्ट शीर्षकद्वारा व्यवस्थित छ।
·
अध्यायहरू क्रमिक रूपमा निर्माण गरिएका
छन्, जसले पाठकलाई सरल विषयबाट जटिलतर्फ लैजान मद्दत गर्दछ।
·
प्रत्येक खण्डमा संक्षिप्त विवरण, उदाहरणहरू, र
अभ्यासहरू समावेश छन्, जसले पाठकलाई सहज रूपमा विषयवस्तु बुझ्न
प्रेरित गर्दछ।
शैली
(Style):
·
पुस्तकको भाषा सरल र व्यावहारिक छ।
शैक्षिक नेतृत्व र व्यवस्थापनजस्ता प्राविधिक विषयवस्तुहरूलाई बुझ्न सजिलो बनाइएको
छ।
·
संवादमूलक शैली प्रयोग गरिएको छ, जसले
पाठकसँग प्रत्यक्ष रूपमा सम्बोधन गरेको अनुभूति गराउँछ।
·
पुस्तकले वास्तविक जीवनका समस्याहरूलाई
सम्बोधन गर्दै समाधान प्रस्तुत गरेको छ।
पुस्तकको
शैली र संरचनाले नयाँ नेतृत्वकर्ताहरूका साथै अनुभवी व्यवस्थापकहरूलाई समेत
विषयवस्तु प्रभावकारी रूपमा बुझ्न र कार्यान्वयन गर्न सहयोग पुर्याउँछ। यो संरचना
र शैली पाठकहरूको व्यावसायिक विकासका लागि अत्यन्त उपयोगी छ।
६. पुस्तकको उपयोगिता (Contribution of the Book)
Management Skills in Schools:
A Resource for School Leaders पुस्तक विद्यालय नेतृत्व विकासको लागि व्यवस्थापन सीपको व्यापक स्रोतका रूपमा
प्रस्तुत गरिएको छ। यो पुस्तकले विद्यालय सुधारका लागि नेतृत्वको महत्त्वलाई उजागर
गर्दै टोली निर्माण, विकास, र व्यवस्थापनका लागि आवश्यक विविध
पक्षमा मार्गदर्शन प्रदान गर्दछ। शिक्षक, कर्मचारी, र विद्यार्थीहरूको प्रेरणा अभिवृद्धि
गर्न मनोवैज्ञानिक सिद्धान्तहरूको व्यावहारिक प्रयोगबारे जानकारी दिँदै, यो पुस्तकले समय व्यवस्थापन, प्राथमिकता निर्धारण, र कार्यसम्पादन सुधारका लागि रणनीतिहरू
प्रस्तुत गरेको छ। टोली निर्माणमा प्रतिनिधित्वको भूमिका र बैठकलाई उद्देश्यपूर्ण
बनाउने उपायहरूको विवरण पुस्तकमा विशेष महत्त्वका साथ समावेश गरिएको छ।
साथै, यो पुस्तकले नेतृत्वकर्ताहरूलाई सङ्घर्ष
समाधानका विधिहरू र रणनीतिक निर्णय क्षमताको विकासमा जोड दिन्छ। कार्यसम्पादनको
निरन्तर अनुगमन र सुधारका लागि प्रभावकारी समीक्षाको संरचना प्रस्तुत गर्दै, शिक्षाशास्त्रीय अन्वेषण संस्कृति
प्रवर्द्धन गर्न पुस्तकले विशेष योगदान पुर्याएको छ। विद्यालय नेताहरूलाई
व्यक्तिगत र व्यावसायिक सुधारका लागि प्रेरित गर्दै, यस पुस्तकले विद्यालयहरूको समग्र
प्रभावकारिता अभिवृद्धि गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
७. निष्कर्ष (Conclusion)
Management Skills in Schools:
A Resource for School Leaders पुस्तक विद्यालय नेतृत्वकर्ताका लागि
नेतृत्व र व्यवस्थापन क्षमतामा सुधार ल्याउने महत्वपूर्ण स्रोत हो। यस पुस्तकले
विद्यालयमा नेतृत्वको प्रभावलाई स्पष्ट गर्दै, शिक्षण गुणस्तर, स्रोतहरूको प्रभावकारी उपयोग, र विद्यार्थी उपलब्धिमा सुधार ल्याउन
नेताहरूले खेल्नुपर्ने भूमिकालाई केन्द्रीय महत्व दिएको छ। पुस्तकले प्रभावकारी
नेतृत्वका लागि आवश्यक व्यक्तिगत व्यवस्थापन क्षमताहरूमा जोड दिँदै, टोली निर्माण, प्रेरणा अभिवृद्धि, समय व्यवस्थापन, र कार्यसम्पादन समीक्षाका विभिन्न
उपायहरूको विस्तृत व्याख्या गरेको छ।
यसले
नेतृत्वकर्ताहरूलाई चुनौतीपूर्ण परिदृश्यमा निर्णय क्षमताको विकास, सङ्घर्ष समाधानका विधिहरू, र व्यावसायिक सम्बन्ध सुदृढ गर्न
मार्गदर्शन प्रदान गर्दछ। पुस्तकले प्रदर्शन सुधार, सकारात्मक कार्य वातावरण निर्माण, र विद्यालय नेतृत्वमा रणनीतिक सोचको
महत्त्वलाई उजागर गर्दछ। साथै, शिक्षाशास्त्रीय अन्वेषण संस्कारलाई
प्रोत्साहन गरी नेतृत्वकर्ताहरूलाई आफ्नो नेतृत्वशैली सुधार गर्न र आफ्नो टिमलाई
थप प्रभावकारी बनाउन उत्प्रेरित गरेको छ।
निश्कर्षमा, पुस्तकले नेतृत्वकर्ताहरूलाई विद्यालयको
नीतिगत लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न, स्रोतहरूको कुशल व्यवस्थापन गर्न, र विद्यालय सुधारका लागि दिगो रणनीति
अवलम्बन गर्न सशक्त बनाउँछ। यसको सैद्धान्तिक र व्यावहारिक दृष्टिकोणले विद्यालय
नेताहरूलाई व्यक्तिगत र व्यावसायिक सुधारका लागि प्रेरित गर्दै, विद्यालय व्यवस्थापन र नेतृत्वको
प्रभावकारिता अभिवृद्धि गर्न महत्वपूर्ण योगदान पुर्याएको छ। यो पुस्तक विद्यालय
नेतृत्व र व्यवस्थापनमा नयाँ सोच र कार्यप्रणालीको परिचय गराउँदै प्रभावकारी
सुधारको दिशामा एक सशक्त साधन बनेको छ।
८. थप अध्ययनका लागि सिफारिस गरिएका पुस्तकहरू (Suggestions
of Books for Further Study)
पुस्तक
Management Skills in Schools: A Resource for School Leaders बाट
प्रेरित भएर विद्यालय नेतृत्व, व्यवस्थापन, र
सुधारको क्षेत्रमा थप अध्ययन गर्न निम्न पुस्तकहरू सिफारिस गरिएका छन्:
v "Educational
Leadership: Creating a Culture of Continuous Improvement"
लेखक:
कार्ल डी. ग्लीचेरो
यो
पुस्तकले शिक्षण नेतृत्वमा सुधारात्मक अभ्यासहरू, टोली निर्माण, र
प्रेरणा अभिवृद्धिका लागि रणनीतिहरूको विश्लेषण प्रदान गर्दछ।
v "The
Principal: Three Keys to Maximizing Impact"
लेखक:
माइकल फुलन
विद्यालय
नेतृत्वकर्ताहरूले प्रभावकारी नेतृत्व क्षमताको विकास गर्दै विद्यार्थीहरूको
उपलब्धिमा कसरी सुधार ल्याउन सकिन्छ भन्नेमा केन्द्रित पुस्तक।
v "Leadership
and Management in Education: Cultures, Change, and Context"
लेखक:
टोनी बुश
यो
पुस्तकले विद्यालय व्यवस्थापन र नेतृत्वलाई सांस्कृतिक र सन्दर्भगत दृष्टिकोणबाट
अध्ययन गर्दै नीति निर्माण र नेतृत्व शैलीको महत्त्वलाई व्याख्या गर्दछ।
v "The
Five Dysfunctions of a Team: A Leadership Fable"
लेखक:
प्याट्रिक लेन्सियोनी
टोली
निर्माणका लागि आवश्यक नेतृत्व शैली र रणनीतिहरूका साथै प्रभावकारी टोली
व्यवस्थापनमा आउने चुनौतीहरूको समाधान प्रस्तुत गरिएको पुस्तक।
v "Strategic
Leadership for Schools and Colleges"
लेखक:
ब्रेन्ट डेभिस
रणनीतिक
सोच, दीर्घकालीन योजना, र विद्यालय
सुधारमा नेतृत्वकर्ताको भूमिकाबारे विस्तृत जानकारी दिन्छ।